De recensie ‘Deze vrouwen bewezen: kunst is niet alleen een ‘mannenzaak’’ van Paul Steenhuis in het NRC van 25 januari gaat over de nieuwe tentoonstelling ‘Vrouwenpalet’ in de Kunsthal. De expositie toont ‘24 vrouwelijke kunstenaars uit de eerste helft van de twintigste eeuw, die doorzetten ondanks de mannelijke dominantie’. Dat klinkt heldhaftig, maar uit de recensie blijkt dat er voor vrouwen in de kunst nog steeds een lange weg is te gaan.
Vrouwenpalet
De titel ‘Vrouwenpalet’ is een weinig aanlokkelijk en roept de vraag op wie de doelgroep van de tentoonstelling is. De Plattelandsvrouwen? Creabea handwerkdames? Of is het een verwijzing naar de tijd dat vrouwen ‘enkel als hobby ‘lieflijke’ onderwerpen konden schilderen, zoals landschappen en stillevens‘?
Naamsverandering
Rebecca van Gelder veranderde haar naam in Bob om te voorkomen dat haar werk als vrouwelijk werd weggezet. Want in die tijd was kunst vooral een mannenaangelegenheid. Vrouwen werden in Nederland rond 1870 toegelaten tot hoger kunstonderwijs. En voor de directeur van de Amsterdamse Rijksacademie August Allebé was kunst dan ook echt een mannending: ‘Aan de meeste schilderessen is ’t persoontje meer bezienswaard dan het werk.’
Mondriaan
Ook Piet Mondriaan wordt aangehaald ‘Hij vond dat abstracte kunst niets voor vrouwen was: abstract denken was iets mannelijks.’
Overigens is er op dit moment ook een tentoonstelling met foto’s van Mondriaan in het Fotomuseum in Den Haag te zien. In de Volkskrant las ik hierover dat Mondriaan niet vies was van poseren en imagebuilding. Dat lijkt me weinig verbazingwekkend, net als zijn ideeën over mannen en vrouwen van die tijd. Wat dat aangaat was Mondriaan niet zo vooruitstrevend.
Sekse-neutraal
Naar aanleiding van de naamsverandering nodigt recensent Paul Steenhuis uit tot ‘een gedachtenexperiment bij een rondgang op de expositie. (…) Wat als we bij het bekijken van hun kunst al die vrouwelijke voornamen wegdenken? Of vervangen voor namen van mannen?’
Ja, wat als? Het experiment is bedoeld ‘om hun kunst zo sekse-neutraal mogelijk te bezien’. Hoezo sekse-neutraal? Wat is het doel daarvan? Dat blijkt uit de vervolgvraag die Steenhuis stelt: ‘Doet hun kunst op een of andere manier onder voor die van mannelijke tijdgenoten – die wel makkelijk erkenning kregen?’ Zie hier hoe zogenaamd neutraal kijken alsnog een waardeoordeel oplevert in vergelijk met de mannelijke tijdgenoten. Blijkbaar is het onmogelijk om een schilderij te bekijken zonder na te denken over mannelijk en vrouwelijk?
Mannen- en vrouwenkunst
Het artikel gaat helaas niet in op de veronderstellingen over wat mannelijke en vrouwelijke kunst is. In plaats daarvan schrijft Steenhuis dat ‘Aan de kunstwerken die op Vrouwenpalet getoond worden niet te zien is of ze door een man of vrouw gemaakt zijn.’ Interessant, maar waarom is dat zo? Is het materiaalgebruik? Zijn het ronde of hoekige vormen? Kleurgebruik? Waaraan herken je het mannelijke of vrouwelijke in een schilderij? Nee, het gaat niet over het kunstwerk, het gaat alleen om de maker en de vraag of het een man of vrouw is.
Net zo goed of beter dan
‘Het zijn allemaal kunstwerken die net zo goed of beter zijn dan die van mannelijke tijdgenoten’, schrijft Steenhuis. Zo beschouwd zijn mannelijke kunstenaars dus maatgevend. Gezien het tijdsbeeld is dat logisch, omdat mannen het destijds voor het zeggen hadden. Maar wanneer je het werk van vrouwelijke kunstenaars hier tegen afzet, plaats je daarmee de kunst in het beperkte kader van 1900 – 1950. Terwijl we nú naar die schilderijen en beelden kijken. Zo is in de tentoonstelling ook het werk van Charlotte van Pallandt te zien, een kunstenares die beschouwd wordt als één van de belangrijkste Nederlandse beeldhouwers van de twintigste eeuw.
Seksisme
De tentoonstelling toont leven en werk van vrouwelijke kunstenaars in de periode 1900 – 1950. Het geheel moet je zogezegd in zijn tijd zien. De recensie ‘Deze vrouwen bewezen: kunst is niet alleen een ‘mannenzaak’’, klinkt misschien geëmancipeerd, maar laat ook zien dat autonome kunst voor veel kijkers en makers nog steeds niet vrij is van seksistisch denken. En het blijft niet bij denken alleen, want in de kunsten verdienen vrouwen nog steeds de helft minder dan mannen en ook is het werk van vrouwen in musea nog steeds ondervertegenwoordigd.
Mannenpalet
De recensie maakt nieuwsgierig, helaas ben ik zelf niet in de gelegenheid om naar de Kunsthal te gaan. Daardoor kan ik de opzet en insteek van de tentoonstelling zelf niet goed beoordelen. Misschien is het ondanks de titel ‘Vrouwenpalet’ een goede en inspirerende tentoonstelling. Mocht je geweest zijn, ik hoor graag jouw bevindingen. Je kunt reageren onderaan dit bericht of stuur me een e-mail.
Ik kijk in ieder geval alvast uit naar de vervolgtentoonstelling ‘Mannenpalet’, met daarin naar ik hoop veel pastelkleurige bloemschilderijen van mannelijke kunstenaars.
Recensie Deze vrouwen bewezen: kunst is niet alleen een ‘mannenzaak’ Paul Steenhuis in NRC
Tentoonstelling Vrouwenpalet 1900 -1950. T/m 10 april in de Kunsthal Rotterdam.